ΜΕΛΙ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ – Η ΑΞΙΑ ΤΟΥΣ

Ελληνικά Προϊόντα μέλισσας στον 21ο αιώνα
Ιωάννα Β. Χήνου, Δημήτριος Γαλάρης, Παρασκευή Μουτσάτσου

1. Εθνικό και Καποδιστριακό Παν/μιο Αθηνών, Φαρμακευτικό Τμήμα, Τομέας Φαρμακογνωσίας-Χημείας Φυσικών Προϊόντων, Παν/μιόπολη Ζωγράφου, 157 71 Αθήνα

2. Εργ. Βιοχημείας της Ιατρικής Σχολής του Παν/μίου Ιωαννίνων

3. Εργ. Βιοχημείας της Ιατρικής Σχολής του Παν/μίου Αθηνών

Το Ελληνικό μέλι αρχικά, γνωστό από την αρχαιότητα, ενώ τα τελευταία χρόνια με διαρκώς αυξανόμενο ενδιαφέρον του ρόλου του στη παραδοσιακή Μεσογειακή διατροφή, αλλά και της φαρμακολογικής χρήσης του σε θεραπείες βακτηριακών λοιμώξεων.

Τα τελευταία 5 χρόνια διεξάγονται ανάμεσα στα άλλα Ελληνικά ερευνητικά Ιδρύματα  και από το Πανεπιστήμιο Αθηνών σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων έρευνες σε Ελληνικά Προϊόντα μέλισσας.

Τα πρώτα πειράματα ξεκίνησαν σε  ποικιλίες μελιού από 30 διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας Οι προσδιορισμοί της φυτικής προέλευση των δειγμάτων, βασίστηκαν σε γυρεολογικούς ελέγχους. Εμφανίστηκαν πολυφαινολικά συστατικά πολύ ενδιαφέροντα, ικανά να προσδιορίζουν και την γεωγραφική καταγωγή των αντίστοιχων δειγμάτων.

Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στις μελέτες δειγμάτων Ελληνικών θυμαρίσιων μελιών. Συγκεκριμένα 10 δείγματα θυμαρίσιων μελιών, από 8 διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας, εμφάνισαν ένα συγκεκριμένο χημικό προφίλ που χαρακτηριζόταν από την ύπαρξη μιάς χαρακτηριστικής χημικής ουσίας, που επίσης απομονώθηκε και ταυτοποιήθηκε με φασματοσκοπικές μεθόδους. Η ουσία αυτή, επειδή  εμφανίσθηκε στα δείγματα με την μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε γυρεόκοκκους Thymus sp. σύμφωνα με τις μέχρι σήμερα μελέτες μας, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως ασφαλής δείκτης φυτική προέλευσης θυμαρίσιων Ελληνικών μελιών, υψηλής περιεκτικότητας σε θυμάρι.

• Επίσης αποκαλύφθηκε ένα ιδιαίτερο προφίλ στο άρωμα των ελληνικών θυμαρίσιων μελιών με χημικά χαρακτηριστικά σπάνια.

Σε σχέση με τις βιολογικές δράσεις, έγιναν πειράματα έναντι προτύπων βακτηριακών στελεχών από τα πολύ κοσμοπολίτικα, εκείνα που μολύνουν συχνότερα σαν τους σταφυλόκκοκους, το κολοβακτηρίδιο, την κλεψιέλλα και την ψευδομονάδα [Gram(+) βακτηριακά στελέχη S. aureus, S. epidermidis, E. coli, P. aeruginosa, K. pneumoniae, E. cloaceae], και 3 ανθρωπαθογόνων μυκήτων του γένους Candida. Τα αποτελέσματα στο σύνολό τους ήταν πολύ νεδιαφέροντα, γιατί η εμφανιζόμενη δράση, συγκρινόταν ισότιμα σχεδόν, με εκείνη των αντιβιοτικών που χρησιμοποιήθηκαν ως μάρτυρες . Όλα τα μέλια εμφάνισαν δράσεις, με μεγαλύτερες εκείνες των θυμαρίσιων δειγμάτων (Κρήτης, Κυθήρων, Ρόδου, Κέας, Κως, Μάνη, Κουφονήσια κλπ.). Επίσης οι καθαρές απομονωμένες χημικές ουσίες, εμφάνισαν ισχυρότατες δράσεις . Όλα τα δείγματα τω μελιών, ελέγχθηκαν και για την ικανότητάς τους να προστατεύουν το ενδοκυτταρικό DNA από επαγώμενες μέσω H₂O₂ οξειδωτική φθορές σε σειρές κυττάρων  T-lemphocytic cell-line (Jurkat cells), με τη μέθοδο comet assay (single cell gel electrophoresis). Τα αποτελέσματα που λήφθηκαν έδειξαν ότι το μέλι έλατου Βιτύνας, το μέλι έλατου Καρπενησίου, το μέλι πεύκου  Εύβοιας και το μέλι από πορτοκάλι Λακωνίας εμφάνισαν εξαιρετικά υψηλή προστατευτική δράση στο κυτταρικό DNA, άρα και πολύ καλή αντι-οξειδωτική δράση.

Στο δεύτερο μέρος της επιστημονικής αυτής μελέτης, έγινε απομόνωση, καθορισμός δομής και βιολογικοί έλεγχοι φυσικών προϊόντων από Ελληνική πρόπολη. Η πρόπολη είναι μια ρητινώδης ύλη, που παράγουν οι μέλισσες. Περιέχει κολλώδεις ουσίες προερχόμενες από διάφορα φυτά αναμεμιγμένες με κηρούς και άλλα εκκρίματα της μέλισσας. Η χρησιμοποίηση της πρόπολης στην παραδοσιακή ιατρική είναι γνωστή ήδη από το 3000 π.Χ. στην Αίγυπτο.

Δείγμα Ελληνικής πρόπολης (από την Πρέβεζα) εκχυλίσθηκε με σειρά οργανικών διαλυτών. Μετά από πολλές χρωματογραφικές αναλύσεις απομονώθηκαν 27 χημικά συστατικά. Επίσης είναι η πρώτη φορά που απομονώνονται διτερπένια από πρόπολη Ευρωπαϊκής προεύλευσης, ενώ 6 από τα γνωστά προϊόντα  που απομονώθηκαν δεν έχουν περιγραφεί ποτέ πριν, ως συστατικά πρόπολης, διεθνώς. Αναλύθηκαν επίσης τα πτητικά χημικά συστατικά από δείγματα πρόπολης από 5 διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας (Πρέβεζα, Κρήτη, Αττική, Άνδρο, Χαλκιδική).

Ολα τα μελετηθέντα δείγματα πρόπολης καθώς και οι απομονωμένες ουσίες τους, ελέγχθηκαν αρχικά για τις βιολογικές τους δράσεις και συγκεκριμένα εμφάνισαν υψηλή αντιμικροβιακή δράση. Ο βιολογικός έλεγχος έγινε και έναντι του ζωο-παθογόνου βακτηρίου Listeria monocytogenes που είναι υπεύθυνο για τροφo-λοιμώξεις. Tα αποτελέσματα των ελέγχων αυτών έδειξαν ενδιαφέρουσα και πολλά υποσχόμενη αντιμικροβιακή δράση. Χαρακτηριστική ήταν η δράση της πρόπολης στα βακτήρια της στοματικής κοιλότητας, γεγονός που επισφραγίζει τη χρήση της σε σκευάσματα στοματικής προστασίας, καθώς και η δράση της έναντι της Listeria που θα μπορούσε να προσθέσει στις παραδοσιακές και τη χρήση της πρόπολης ως φυσικού συντηρητικού τροφίμων.

Με τις μεθόδους DPPH  και commet assay ελέγχθηκε καιη αντιοξειδωτική δράση των δειγμάτων πρόπολης, όπου με μικρές διακυμάνσεις εμφάνισαν δράσεις. Τέλος έγιναν και έλεγχοι κυτταροτοξικότητας. Το πλέον ενδιαφέρον εύρημα, είναι ότι αρκετά από τα συστατικά της πρόπολης εμφανίζουν κυτταροτοξικότητα έναντι καρκινικών κυττάρων, ενώ είναι αδρανή έναντι των φυσιολογικών. Ως τελικό αποτέλεσμα των μέχρι τώρα μελετών μας, φαίνεται ότι η Ελληνική πρόπολη και λόγω της πλούσιας Ελληνικής χλωρίδας φαίνεται να κατακτά μια προνομιακή θέση ως προς τη χημική της σύσταση στο διεθνή χώρο.

Ο βασιλικός πολτός εκκρίνεται από τους υποφαρυγγικούς αδένες των εργατριών μελισσών. Η έκκριση του βασιλικού πολτού γίνεται με παρόμοιο τρόπο με την έκκριση του γάλακτος των θηλαστικών ζώων, και γι’αυτό ονομάζεται επίσης και γάλα των μελισσών. Είναι μία πυκνή υποκίτρινου χρώματος ουσία με ελαφρά όξινη γεύση, είναι απαραίτητος για την επιβίωση του μελισσιού γιατί μ’ αυτόν εκτρέφονται όλες οι προνύμφες ηλικίας κάτω από τριών ημερών και στη συνέχεια μόνον οι προνύμφες που προορίζονται για βασίλισσες καθ’όλη την διάρκεια της προνυμφιακής και στη συνέχεια της υπόλοιπης ζωής τους..

Μελετούμε τον βασιλικό πολτό για πρώτη φορά στην Ελλάδα και σε μέγεθος δείγματος εξαιρετικά μεγάλο (1kg). Τα εκχυλίσματά του δείγματος υποβλήθηκαν σε πολλαπλές και τελικά απομονώθηκαν συστατικά που ταυτοποιήθηκαν για  πρώτη φορά ως συστατικά βασιλικού πολτού διεθνώς. Οι βιολογικές δράσεις που συλλέγονται, ακόμη και τώρα , είναι πολύ ενδιαφέρουσες και ενθαρρυντικές (ισχυρά αντιμικροβιακές, αντιδιαβητικές, οιστρογονικές και έντονα ενισχυτικές του ανοσοποιητικού συστήματος).

Οι μέχρι σήμερα δημοσιεύσεις και οι ανακοινώσεις όλων των αποτελεσμάτων σε Ελληνικά και διεθνή Συνέδρια επισφραγίζουν την επιστημονική αξία των αποτελεσμάτων μας. Παράλληλα, ένας άλλος στόχος μας είναι οι προβολείς της δημοσιότητας να φωτίσουν τα Ελληνικά μελισσοκομικά προϊόντα στην Ελληνική και τις διεθνείς αγορές.

Μελέτες σε άλλα δείγματα πρόπολης και μελιών της Ελλάδας καθώς και Ελληνικής γύρης που διεξάγονται στο Εργαστήριο Φαρμακογνωσίας-Χημείας Φυσικών Προϊόντων, του Φαρμακευτικού Τμήματος του Παν/μίου Αθηνών, βρίσκονται σε εξέλιξη.

Ευχαριστώ ιδιαίτερα την κα Σ. Καραμπουρνιώτη, υπεύθυνη του Αναλυτικού Εργαστηρίου της Μελισσοκομικής Εταιρείας «ΑΤΤΙΚΗ» Α. Πίττας ΑΕΒΕ, υπό την ευθύνη της οποίας έγιναν όλοι οι επίπονοι γυρεολογικοί έλεγχοι των πρώτων υλών (μέλι, πρόπολη και βασιλικός πολτός) των δειγμάτων μας.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Η συγκεκριμένη επιστημονική δουλειά έχει χρηματοδοτηθεί από: το Εθνικό και Καποδιστριακό Παν/μιο Αθηνών -Ε.Λ.Κ.Ε.(1997-98), Υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών (1999-2000), Γενική Γραμματεία Έρευνας Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ), Ερευνητικό Πρόγραμμα ΠΑΒΕΤ (2001-2003) σε συνεργασία με την Μελισσοκομική Εταιρεία «ΑΤΤΙΚΗ» Α. Πίττας ΑΕΒΕ, ΓΓΕΤ μέσω ερευνητικού Προγράμματος ΠΕΝΕΔ (2002-2005) σε συνεργασία με την Εταιρεία «Φυσικά προϊόντα Κορρέ Α.Ε», και ΓΓΕΤ μέσω ερευνητικού Προγράμματος ΕΠΑΝ «Ανταγωνιστικότητα» (2004-2007) ΠΑΒΕΤ 2006-2007.